16 maart 2006

Dit beneemt je de adem

Uit de Allerhande 3 2006:





terwijl deze inkookt... Hier zul je niet zo snel schrijven 'terwijl die inkookt'. Maar 'deze' is hier ook niet op zijn plek. Het woordje is hier waarschijnlijk gebruikt omdat de schrijver dacht: ik verwijs naar iets dat dichtbij is, dus dan gebruik ik 'deze'. De zin omgooien is nog het beste alternatief: 'Hang niet met je neus boven de pan terwijl de azijn inkookt.'

dit beneemt je de adem... Een mooi voorbeeld van het krampachtige effect van 'dit', een duidelijke afwijking van de spreektaalachtige stijl van de Allerhande. Hier had natuurlijk gewoon 'dat' kunnen staan.

02 februari 2006

Dit kan gemakkelijk tot revolutie en oorlogen leiden

In Vrij Nederland van 28 januari 2006 kom ik twee keer 'dit' tegen. De eerste keer in een (vertaald) artikel over China van Ian Buruma:










Dit kan gemakkelijk tot revolutie en oorlogen leiden. Waarschijnlijk ook hier de angst van iedere journalist om in twee achtereenvolgende zinnen hetzelfde woord te gebruiken. Maar er zijn natuurlijk ook andere mogelijkheden om te variƫren dan 'dat' in 'dit' veranderen. Zou er in de oorspronkelijke Engelstalige tekst 'This' hebben gestaan? Best mogelijk. Ik zou niet weten of de lading in het Engels anders is.









Dit keer ontplofte hij wel... Uit dezelfde Vrij Nederland in een artikel over Irak. Hier past alleen 'dit', maar waarom? 'Die keer' is wel erg afstandelijk. 'Dit keer' haalt het dichterbij. Of zoiets.

19 januari 2006

Dit publiek serieus nemen

Ik stuit op 'dit' in de eerste zin die ik lees in De krant was koning van Leon de Wolff, of beter gezegd: op, want de zin staat op de achterflap.




... dus moeten zij dit publiek serieus nemen. Je vraagt je meteen af: welk publiek? Doordat er zoveel nadruk op komt te liggen, wordt de zin verwarrend. Hier had 'dit' net zo goed 'het' kunnen blijven.

Ook in het boek hoefde ik niet lang te lezen voordat ik weer een 'dit' tegenkwam. Pagina 21:





... maar ook aan dit begrip zijn nadelen verbonden. Een onleesbare zin, maar dat komt niet door het gebruik van 'dit'. Hier verwijst 'dit' keurig naar de term 'ijkpersoon' in de regel erboven. Waarschijnlijk daarom geen nekharen die overeind gaan staan.

19 december 2005

Dit is door de overheid vastgesteld

FBTO stuurde me een brochure over de nieuwe zorgverzekering. Op de voorkant wordt gesproken over 'deze Zorgspecial' en dat klinkt heel natuurlijk, ik heb de Zorgspecial namelijk voor me liggen. Maar op de volgende pagina gaat het in de intro al meteen mis:



Dit is door de overheid vastgesteld. Wat stoort me hier? Het formele, afstandelijke toontje. Waarom is het gebruikt? Waarschijnlijk omdat het over een heel serieus onderwerp gaat. En omdat FBTO wil uitstralen dat het heel precies wordt uitgelegd. Hoe zou het ook kunnen? Gewoon 'Dat is door de overheid vastgesteld.' Of misschien: 'Zo heeft de overheid het vastgesteld.'



In het nieuwe stelsel is dit verleden tijd. Wat me misschien het meest ergert, is dat 'dit' zo precies klinkt, terwijl de verwijzing in de praktijk even vaag is als 'dat'. Slaat 'dit' op de voorgaande zin (nee) of de hele voorgaande alinea (ja). Die verwijzing zou met 'dat' even onduidelijk zijn. Ik wil maar zeggen: precisie is geen argument om 'dit' te gebruiken, maar kennelijk houdt men soms graag de schijn van precisie hoog.

18 november 2005

Deze regels

Uit een recensie van Kees Fens in de Volkskrant van 18 november 2005:



Ik ben geen Fens-fan, maar hier is 'deze' gebruikt zoals het volgens mij bedoeld is: om te verwijzen naar een passage in de tekst zelf. Oftewel: iets wat de lezer/kijker/luisteraar ter plekke zelf kan zien.

17 november 2005

Omdat deze een opmerking had gemaakt

Uit Vrij Nederland van 12 november 2005:



...omdat deze een opmerking had gemaakt. Zou 'hij' hier vermeden zijn omdat je bij eerste lezing verwacht dat 'hij' Holleeder is? De context laat er geen misverstand over bestaan wie zo dom was om een verkeerde opmerking te maken, maar lezers zijn misschien geneigd om 'hij' met de handelende persoon te identificeren, niet met het object. Of is 'deze' hier bewust gebruikt om afkeurenswaardig gedrag afstandelijk en formeel te beschrijven en zo een ironisch effect te bereiken?

13 november 2005

Dit geeft u vele mogelijkheden

Een brochure van Unicef ('Projectenoverzicht 2005-2006'):



Dat kan een algemene donatie zijn... Klinkt heel natuurlijk, niets mis mee. En in de volgende zin:

Dit projectenoverzicht geeft u vele mogelijkheden... Ook niets mis mee. Hier is 'dit' volgens mij gebruikt zoals het gebruikt moet worden: om te verwijzen naar een onderliggende brief, brochure, website... En verder zo min mogelijk, denk ik nu nog steeds. Ik zoek nog even verder.

03 november 2005

Dit betekent dat

Een advertentie van Microsoft in Computable (2005-43). Op de linkerpagina:



Is deze niet nieuw meer te noemen... Het was me bij eerste lezing niet eens opgevallen geloof ik. Pas toen ik de bladzijde ernaast had gelezen (met het woordje 'dit', zie hieronder), zag ik hier ook 'deze' staan. Toch vind ik het bij herlezing onnatuurlijk. Zoiets zul je iemand nooit horen zeggen. In spreektaal wordt het waarschijnlijk 'ie', maar dat zie je weer zelden in gedrukte tekst (behalve dan bij Nescio). 'Die' en 'hij' klinken hier ook gek, misschien omdat ze teveel nadruk geven. Ik zou de regel geloof ik gewoon anders formuleren: 'kun je 'm niet nieuw
meer noemen, toch?'

Op de rechterpagina een stuk tekst met de volgende zinnen:



Dit betekent dat u... Weer het gebruik van 'dit' in een zin waarin al 'dat' voorkomt. Weliswaar als voegwoord in plaats van aanwijzend voornaamwoord, maar misschien is de angst voor herhaling van hetzelfde woord hier toch een reden geweest voor 'dit'. Daar had ik nog niet bij stilgestaan voor ik deze weblog begon.

01 november 2005

Dit moet uiteraard worden vermeden

Vandaag opeens twee treffers. De eerste stond in 'De Reiziger' (2005-6), het blad van ROVER:


Dit moet uiteraard worden vermeden. Het citaat komt uit een 'manifest', een formeel stuk dus. Het bevestigt mijn vermoeden dat de voorkeur voor 'dit' in plaats van 'dat' te maken heeft met de behoefte om je formeel uit te drukken. Maar het kan ook te maken hebben met het gebruik van 'dat' in de zin ervoor. Twee keer 'dat' wordt misschien verwarrend.

Mijn vermoeden over de relatie tussen formaliteit en het gebruik van 'dit' wordt nog eens versterkt doordat er in de lead een mooi voorbeeld van 'dat' staat:



Dat is de kern... Deze lead valt buiten het manifest en is waarschijnlijk geschreven door een redacteur. En die kiest voor 'dat', omdat dat lekkerder wegleest, zoals je van een lead mag verwachten.

Dan de tweede treffer, uit MOJO's Music Magazine (08/05), geproduceerd door de redactie van Nieuwe Revu. In een serie over 'de allerbeste live-platen ooit gemaakt' wordt 'Live at Leeds' van The Who besproken:




...dat dit financieel niet haalbaar was... In een populair-journalistieke tekst verwacht je geen 'dit'. Maar hier is 'dit' waarschijnlijk gebruikt omdat de journalist het lelijk vond om twee keer 'dat' achter elkaar te gebruiken.

24 oktober 2005

Ergernis

Ik erger me al een tijdje aan de aanwijzende voornaamwoorden 'dit' en 'deze'. 'Dit staat bekend als...' Of: 'Een voorbeeld van deze techniek...' Ze worden vaak gebruikt in teksten waar 'dat' of 'die' veel natuurlijker klinkt. Althans, zo ervaar ik het. Is mijn ergenis terecht of stel ik me aan? En als ik me terecht opwind, waar ligt dat dan aan? Om die vragen te kunnen beantwoorden, moet ik eerst maar eens wat voorbeelden verzamelen. Deze weblog is een begin. Reacties en voorbeelden zijn welkom!