Deze regels

Uit een recensie van Kees Fens in de Volkskrant van 18 november 2005:



Ik ben geen Fens-fan, maar hier is 'deze' gebruikt zoals het volgens mij bedoeld is: om te verwijzen naar een passage in de tekst zelf. Oftewel: iets wat de lezer/kijker/luisteraar ter plekke zelf kan zien.

Omdat deze een opmerking had gemaakt

Uit Vrij Nederland van 12 november 2005:



...omdat deze een opmerking had gemaakt. Zou 'hij' hier vermeden zijn omdat je bij eerste lezing verwacht dat 'hij' Holleeder is? De context laat er geen misverstand over bestaan wie zo dom was om een verkeerde opmerking te maken, maar lezers zijn misschien geneigd om 'hij' met de handelende persoon te identificeren, niet met het object. Of is 'deze' hier bewust gebruikt om afkeurenswaardig gedrag afstandelijk en formeel te beschrijven en zo een ironisch effect te bereiken?

Dit geeft u vele mogelijkheden

Een brochure van Unicef ('Projectenoverzicht 2005-2006'):



Dat kan een algemene donatie zijn... Klinkt heel natuurlijk, niets mis mee. En in de volgende zin:

Dit projectenoverzicht geeft u vele mogelijkheden... Ook niets mis mee. Hier is 'dit' volgens mij gebruikt zoals het gebruikt moet worden: om te verwijzen naar een onderliggende brief, brochure, website... En verder zo min mogelijk, denk ik nu nog steeds. Ik zoek nog even verder.

Dit betekent dat

Een advertentie van Microsoft in Computable (2005-43). Op de linkerpagina:



Is deze niet nieuw meer te noemen... Het was me bij eerste lezing niet eens opgevallen geloof ik. Pas toen ik de bladzijde ernaast had gelezen (met het woordje 'dit', zie hieronder), zag ik hier ook 'deze' staan. Toch vind ik het bij herlezing onnatuurlijk. Zoiets zul je iemand nooit horen zeggen. In spreektaal wordt het waarschijnlijk 'ie', maar dat zie je weer zelden in gedrukte tekst (behalve dan bij Nescio). 'Die' en 'hij' klinken hier ook gek, misschien omdat ze teveel nadruk geven. Ik zou de regel geloof ik gewoon anders formuleren: 'kun je 'm niet nieuw meer noemen, toch?'

Op de rechterpagina een stuk tekst met de volgende zinnen:



Dit betekent dat u... Weer het gebruik van 'dit' in een zin waarin al 'dat' voorkomt. Weliswaar als voegwoord in plaats van aanwijzend voornaamwoord, maar misschien is de angst voor herhaling van hetzelfde woord hier toch een reden geweest voor 'dit'. Daar had ik nog niet bij stilgestaan voor ik deze weblog begon.

Dit moet uiteraard worden vermeden

Vandaag opeens twee treffers. De eerste stond in 'De Reiziger' (2005-6), het blad van ROVER:


Dit moet uiteraard worden vermeden. Het citaat komt uit een 'manifest', een formeel stuk dus. Het bevestigt mijn vermoeden dat de voorkeur voor 'dit' in plaats van 'dat' te maken heeft met de behoefte om je formeel uit te drukken. Maar het kan ook te maken hebben met het gebruik van 'dat' in de zin ervoor. Twee keer 'dat' wordt misschien verwarrend.

Mijn vermoeden over de relatie tussen formaliteit en het gebruik van 'dit' wordt nog eens versterkt doordat er in de lead een mooi voorbeeld van 'dat' staat:

Dat is de kern... Deze lead valt buiten het manifest en is waarschijnlijk geschreven door een redacteur. En die kiest voor 'dat', omdat dat lekkerder wegleest, zoals je van een lead mag verwachten.

Dan de tweede treffer, uit MOJO's Music Magazine (08/05), geproduceerd door de redactie van Nieuwe Revu. In een serie over 'de allerbeste live-platen ooit gemaakt' wordt 'Live at Leeds' van The Who besproken:



...dat dit financieel niet haalbaar was... In een populair-journalistieke tekst verwacht je geen 'dit'. Maar hier is 'dit' waarschijnlijk gebruikt omdat de journalist het lelijk vond om twee keer 'dat' achter elkaar te gebruiken.